© 2003 Henk Leenaers

In de helft van alle watermonsters die ze verzamelden in onder meer de Rijn, de Maas, het Ketelmeer, de Lunterse beek en de Kromme Rijn, vonden onderzoekers van RIZA en KIWA actieve bestanddelen van geneesmiddelen, waaronder röntgencontrastmiddelen, pijnstillers, anti-epileptica, bèta-blokkers, verdovingsmiddelen en antibiotica. Ook in drinkwatermonsters troffen de onderzoekers medicijnen aan, maar de concentraties daarvan zijn zo laag dat zelfs na levenslange blootstelling de inname amper vijf procent is van één dagelijkse, therapeutische dosis. Dat zijn de belangrijke conclusies uit twee in H2O (november 2003) gepubliceerde artikelen over de aanwezigheid van geneesmiddelen in Nederlandse wateren.

Nadat in Berlijns drinkwater in 1994 cholesterolverlagende middelen waren aangetroffen heeft Duitsland eerder al systematisch onderzoek gedaan naar geneesmiddelen in het aquatisch milieu, de Verenigde Staten volgden in 2002. In beide landen blijken geneesmiddelen wijdverbreid in oppervlaktewater voor te komen, incidenteel ook in het drinkwater. Het advies van de Gezondheidsraad in 2001 om medicijnen in het milieu dezelfde aandacht te geven als landbouwbestrijdingsmiddelen, leidde tot een zogeheten screening van Nederlandse afvalwater, oppervlaktewater, grondwater en drinkwater. De resultaten daarvan zijn nu gepubliceerd en vertonen hetzelfde beeld als in Duitsland.

Morsende fabrikanten en plassende patiënten zijn de belangrijkste bronnen van geneesmiddelen in afvalwater, dat via een rioolwaterzuivering op het oppervlaktewater wordt geloosd. Ruim vijfennegentig procent van de pijnstillers en tien tot tachtig procent van de anti-epileptica, bèta-blokkers en cholesterolverlagende middelen bereiken daardoor nooit een beek of rivier. Maar van de antibiotica passeert meer dan driekwart ongehinderd de zuivering, van de röntgencontrastmiddelen zo'n negentig procent. Bij zware regenval wordt rioolwater zelfs ongezuiverd geloosd op het oppervlaktewater omdat de capaciteit van de zuivering dan tekort schiet. De nu het oppervlaktewater gemeten geneesmiddelhoeveelheden zijn overigens duizend keer te laag om acute effecten bij waterorganismen te kunnen veroorzaken. Maar omdat weinig bekend is over het effect van langdurige blootstelling aan lage doses van deze geneesmiddelencocktail, sluiten de onderzoekers niet uit dat bij waterorganismen chronische effecten kunnen optreden, zoals een verstoring van het hormoon- en immunsysteem of resistentie-ontwikkeling.

Rotterdammers drinken al jaren Maaswater, maar ook elders fungeert oppervlaktewater steeds vaker als bron van drinkwater. De waterzuivering tijdens drinkwaterproductie blijkt effectief in het verwijderen van de restjes pijnstillers en bèta-blokkers die eerder wél de rioolwaterzuivering wisten te passeren, maar is dat niet voor anti-epileptica, röntgencontrastmiddelen en antiobiotica - stoffen die dan ook in het drinkwater zijn teruggevonden. Omdat er geen wettelijke normen zijn voor geneesmiddelen in drinkwater, bekeken de onderzoekers hoeveel iemand er van binnenkrijgt als hij zeventig jaar lang dagelijks twee liter van dit water zou drinken. Voor het anti-epilepticum carbamazepine bleek de aldus berekende inname 4,6 milligram, nog geen vijf procent van één dagelijkse, therapeutische dosis van minimaal 100 milligram. De onderzoekers concluderen daarom dat van geneesmiddelen in het drinkwater geen gezondheidkundige effecten zijn te verwachten, maar vinden de aanwezigheid er van in drinkwaterbronnen tóch ongewenst. In een in H2O afgedrukte reactie op de onderzoeksresultaten vraagt de drinkwatersector om overheidsmaatregelen zoals het gescheiden afvoeren van ontlasting uit ziekenhuizen en het stoppen met lozen van ongezuiverd rioolwater.