© 2005 Henk Leenaers

In de Nederlandse oppervlaktewateren zijn kleine hoeveelheden geperfluoreerde verbindingen gevonden. Deze stoffen worden gebruikt om tapijt, textiel, leer en papier te beschermen en als toevoeging aan brandblusmiddelen. Deze chemisch inerte verbindingen zijn zeer persistent en kunnen zich ophopen in voedselketens. Tot voor kort waren er geen meetgegevens beschikbaar over de aanwezigheid van geperfluoreerde verbindingen in het Nederlandse milieu. Uit eind januari door RIZA gepubliceerde onderzoeksresultaten blijkt dat ze op veel plaatsen in Nederland worden aangetroffen: in water en slib van de Noordzee, in zoete binnenwateren als Rijn, Maas, Schelde, IJsselmeer en Haringvliet, en in vissen als kabeljauw, bot en aal. Bluswater blijkt een belangrijke bron.

Gepergefluoreerde verbindingen, zoals volledig gefluoreerde verbindingen worden genoemd, zijn sinds 1950 in gebruik om tapijt en textiel water- en vuilsafstotend te maken; pizzadozen en boterhamzakjes maken ze vetvrij. Daarnaast zitten ze als toevoeging in brandblusmiddelen. Lang is gedacht dat deze chemisch inerte stoffen zich niet in het milieu zouden verspreiden. En omdat er geen betrouwbare analysemethoden beschikbaar waren keek men er niet naar om. Sinds begin jaren negentig is dat veranderd. Inmiddels is bekend dat geperfluoreerde verbindingen in alle uithoeken van het milieu aanwezig zijn, tot in de ijsberen op de Noordpool. Maar Nederlandse meetgegevens ontbraken.

Rijkswaterstaat heeft nu de resultaten gepubliceerd van een zogeheten 'screeningsonderzoek' waarbij water, slib en vismonsters afkomstig van 36 plekken langs de kust en in binnenwateren zijn geanalyseerd op twee geperfluoreerde verbindigen, PFOS en PFOA. De concentraties in zwevend slib bedragen enkele nanogrammen per gram; in aal kunnen de concentraties oplopen tot meer dan honderd nanogram per gram vis. Deze concentraties zijn vergelijkbaar met die van PCB's en gebromeerde brandvertragers in vis. Hoewel er geen normen beschikbaar zijn om de risico's van PFOS en PFOA in vis te beoordelen, zijn de persistentie en bioaccumulatie van PFOS volgens deskundigen zodanig, dat deze stof 'bij langdurige blootstelling tot gezondheidsschade kan leiden'. Om die reden heeft 3M, de grootste producent van geperfluoreerde verbindingen in de VS, in 2001 besloten om de productie te verminderen.

Weinig is nog bekend over hoe deze vuil- en waterafstoters zich in het milieu verspreiden. Maar door een blusincident na een brand op een industrieterrein, stelde RIZA tijdens de meetperiode vast dat bluswater een belangrijke bron is. De in het nabije water gemeten concentraties lagen hoger dan alle andere ooit gepubliceerde meetgegevens.

Dit onderzoek past in een trend om naar exotische stoffen te zoeken omdat - aldus een woordvoerder van RIZA - slechts 20% van de toxiciteit van Rijnwater door bekende stoffen kan worden verklaard. Vorig jaar troffen de onderzoekers een breed scala medicijnen aan in de Nederlandse oppervlaktewateren.